Biofilia – chwilowa moda czy projektowy standard?

Opublikowano: 23/01/2019

Biofilia, tajemnicze słowo, które przewija się coraz częściej na konferencjach, w prasie branżowej i mediach społecznościowych. Co kryje się pod tym terminem? Dlaczego coraz częściej się z nim spotykamy i co ma wspólnego z ekologicznymi budynkami? Cóż…

W dosłownym znaczeniu biofilia oznacza „umiłowanie życia i form życia”, można to rozumieć jako poczucie związku z naturą i wrodzoną skłonność do uczestniczenia w procesach naturalnych. Termin został rozpowszechniony przez Edwarda O. Wilsona w pracy „Biophilia” z 1984 r. Sugerował on, że skłonność ludzi do relacji z przyrodą i innymi formami życia ma po części podłoże genetyczne. Swoją hipotezę opierał na fakcie, że przez ponad 90% swojego istnienia na Ziemi człowiek miał stały i bezpośredni kontakt z naturą, stąd genetycznie, nasz instynkt reaguje pozytywnie na kontakt z przyrodą. Trzeba przyznać, że Pan Wilson miał rozmach i jego idea należy do grupy tych odważnych oraz kontrowersyjnych, jednak obecnie nabiera ona nowego znaczenia, a jej założenia odnajdują odzwierciedlenie w wynikach badań naukowych.

Biophilic design

Budowanie naszej interakcji z otoczeniem opiera się na cechach fizykochemicznych środowiska tj. światło, dźwięk, zapach, woda, komponenty jak roślinność, zwierzęta i krajobrazy, a także na określeniu pewnych zależności tj. proporcje, podziały, rytmy, wzory fraktalne i inne cechy naturalnej geometrii. Te obserwacje pozwoliły architektom i urbanistom wyodrębnić 14 zasad (wzorów) projektowania w zgodzie z naturą. W obrębie tego tzw. biophilic design funkcjonują różne strategie, które dobiera się zależnie od specyfiki miejsca i warunków lokalnych. Różne wzory mogą wpływać na różne aspekty życia, niektóre mogą działać kojąco i obniżać stres, inne pobudzać funkcje kognitywne i kreatywność, szczegóły znajdują się w zestawieniu poniżej (tab. 1).

Dla większego uporządkowania wzory podzielono na 3 grupy: natura we wzorach, naturalne analogie oraz charakter przestrzeni (tab. 1).

1. Natura we wzorach oparta jest na bezpośrednich połączeniach z elementami natury. W projektowaniu ważne będzie zatem zapewnienie widoku na naturę czy bodźców naturalnych tj. zapach, odgłosy natury. Chodzi także o wprowadzenie pewnej dynamiki, zmienności którą możemy obserwować i która da nam poczucie upływającego czasu zarówno w cyklu dobowym, jak i rocznym.

1. Naturalne analogie, które zyskujemy poprzez zastosowanie elementów naśladujących naturę np. formą, kształtem, materiałem. Wyróżniono tu także wzór „złożoność i porządek”, który polega na dostarczeniu odbiorcy bogatej informacji sensorycznej, a także pokazanie ładu przestrzennego, hierarchii podobnej do tej spotykanej w przyrodzie. W budynku efekt taki daje np. pozostawienie odsłoniętych kanałów wentylacyjnych i całej złożonej sieci przewodów umożliwiających prawidłowe działanie budynku (jak żyły w ciele człowieka czy wiązki przewodzące w liściu).

1. Trzecia grupa wzorów jest związana z nadawaniem charakterowi przestrzeni znaczenia pozazmysłowego. W ludzkiej naturze leży chęć odkrywania nieznanego, dlatego zaciemnione widoki, tajemnicze elementy i labirynty podtrzymują nasze zainteresowanie. Do tej grupy wzorów zaliczamy również wszelkie rozwiązania wywołujące dreszczyk emocji związany z niebezpieczeństwem jak np. szklana podłoga w poznańskim biurze Sweco w Bałtyku. Wspomniany dreszczyk powinien być chwilowy i zrównoważony na tyle, by nie wywoływać trwałego strachu i napięcia. W przeciwieństwie stoi jedna z podstawowych potrzeb człowieka – poczucie bezpieczeństwa, które można zapewnić projektując strefy relaksu, w których można się schować, wyciszyć i odpocząć.

Projektowanie przestrzeni zgodnie z ideą biophilic design staje się w Polsce coraz bardziej popularne, w niektórych firmach przyjęło się już jako projektowy standard. Z czego wynika taki kierunek? Przede wszystkim jest to efekt przykładania coraz większej wagi do jakości przestrzeni, w której pracujemy i żyjemy oraz świadomość wpływu jakie miejsce wywiera na ludzkie zdrowie i samopoczucie. Niemal 90% czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach, stąd niezwykle ważne jest, aby wnętrze stymulowało w nas pozytywną energię. Oczywistym wydaje się też wprowadzanie biofilowych usprawnień do miast – współczesnego środowiska życia człowieka.

Uzdrawiające zastosowanie 14 wzorów w budynkach i miastach

Uniwersalnym zamierzeniem zastosowania wzorów jest uzdrawianie, zarówno ludzi, jak i miast. Jak zatem możemy zmienić nasze otoczenie, aby zyskało te uzdrawiające właściwości? Jak w wielu przypadkach jedyną właściwą odpowiedzią na tego typu pytanie może być: „To zależy”. Wprowadzenie już jednego wzoru biofilowego do przestrzeni może mieć pozytywny wpływ na użytkowników. Mówi się, że wprowadzenie 3-4 wzorów daje optymalne efekty. Przypuszczalnie zastosowanie wszystkich 14 wzorów jest możliwe, efekt mógłby być jednak dość przytłaczający. Póki co w Polsce nie ma takiego zagrożenia. Według raportu PLGBC „Zdrowe Zielone Biura” ponad 50% badanych respondentów nie jest zadowolona z ilości roślin w miejscu pracy. Wynik jest alarmujący i wskazuje na dużą potrzebę przeprowadzenia roślinnej rewolucji w polskich przestrzeniach biurowych.

Naprzeciw biofilowych potrzeb człowieka wychodzą wielokryterialne systemy certyfikacji budynków takie jak WELL i Fitwel, nastawione przede wszystkim na zdrowie i dobre samopoczucie użytkownika. Zainteresowanie tematem wykazuje również BRE (jednostka odpowiedzialna za certyfikację BREEAM), które prowadzi badania mające ocenić wpływ biophilic design na środowisko biurowe. Prowadzony jest monitoring parametrów środowiska wewnętrznego przestrzeni biurowej, a także samopoczucia i zachowań pracowników.

Czy biofilia jest tylko chwilową modą, czy też wpisze się w standardy projektowania przestrzeni? To co się obecnie dzieje można określić jako swego rodzaju przebudzenie pierwotnych instynktów. Zaczęliśmy dostrzegać zalety jakie niesie ze sobą kontakt z naturą, które wyparliśmy zachłyśnięci technologią betonu i stali. Wdrażając idee biofilii z powrotem w nasze życie, miasta i miejsca pracy, przywracamy to, co jest dla nas naturalne i swobodne – bliskość natury.

Literatura:

• Andrew J. Howell, Raelyne L. Dopko, Holli-Anne Passmore, Karen Buro. 2011. Nature connectedness: Associations with well-being and mindfulness.
• Bogusz Modrzewski, Anna Szkołut. 2014. Biofilia – Teoria i praktyka projektowa.
• Kellert, S. R. 1997. Kinship to mastery: Biophilia in human evolution and development. Shearwater: Washington.
• Leary, M. R., Tipsord, J. M., & Tate, E. B. 2008. Allo-inclusive identity: Incorporating the social and natural worlds into one’s sense of self. In H. A. Wayment & J. J.
• Omniyael-Baghdadi and Cheryl Deshab. 2016. Conceptualising a biophilic services model for urban areas.
• Praca zbiorowa pod redakcją Marty Szczepaniak. 2018. Zdrowe Zielone Biura. Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego PLGBC.
• William Browning, Catherine Ryan, Joseph Clancy. 2014. 14 patterns of biophilic design. Improving Health & Well-Being in the Built Environment. Terrapin Bright Green.