Czy słyszeliście już o FEnIKS-ie?

Opublikowano: 13/04/2023

Mowa oczywiście o Funduszach Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, czyli o następcy starego dobrego POIiŚ-a. Realizacja tego programu, zgodnie ze swoimi założeniami i celami, powinna przyczynić się do rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska oraz przeciwdziałania zmianie klimatu i adaptacji do niej, ma także wesprzeć inwestycje transportowe oraz ochronę zdrowia i dziedzictwa kulturowego.

Kilka faktów o Programie

Budżet całego Programu to aż 135 mld zł, z czego niemal 112 mld zł będzie pochodziło ze środków Unii Europejskiej, koordynuje go Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Cele FEnIKS skupiają się wokół 8 priorytetów:

1. Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności,
2. Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR),
3. Transport miejski,
4. Wsparcie sektora transportu z Funduszu Spójności,
5. Wsparcie sektora transportu z EFRR,
6. Zdrowie,
7. Kultura,
8. Pomoc techniczna.

Szczegółowy Opis Priorytetów (SzOP)

Pozwólcie, że (z racji moich zainteresowań zawodowych i naukowych) skupię się na części tego Programu poświęconej wodzie i środowisku, w szczególności w kontekście ochrony klimatu i adaptacji do skutków jego zmiany – poniżej kilka spostrzeżeń, które nasuwają się po lekturze  SZOP-u:

• ponad połowa środków w ramach priorytetu 1 posłuży zwiększeniu efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, mieszkalnych i zakładowych, w ramach tej kwoty będzie wsparcie dla Programu “Czyste Powietrze” [Działanie „Efektywność energetyczna”];
• wsparcie na wymianę systemów grzewczych zasilanych stałymi paliwami kopalnymi (w tym węglem i gazem) możliwe będzie tylko do końca 2025 r. i wyłącznie w połączeniu z inwestycjami w efektywność energetyczną (renowację) budynków [Działanie „Efektywność energetyczna”];
• znajdą się pieniądze na wsparcie zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi z udziałem zieleni / zielono‐niebieskiej infrastruktury / rozwiązań opartych na przyrodzie [w ramach dwóch działań o różnych grupach docelowych: „Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu” oraz „Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom”];
• będzie możliwość sfinansowania przedsięwzięć wynikających z KPOŚK i wymogów dyrektywy ściekowej [działanie „Gospodarka wodno‐ściekowa”] – co ważne, dotyczy to tylko aglomeracji o wielkości co najmniej 15 000 RLM;
• dofinansowana zostanie ochrona gatunków i siedlisk przyrodniczych, opracowanie dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych oraz zwalczanie gatunków obcych [działanie „Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury”];
• wsparciem zostaną objęte projekty ukierunkowane na rozwiązanie istotnych problemów środowiskowych i trwale przywracające usługi ekosystemów oraz „odbetonowanie” terenów miejskich [działanie „Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury”];
• finansowane będą projekty związane z wytwarzaniem paliw alternatywnych z OZE (w szczególności biometanu i zielonego wodoru) [działanie „Rozwój OZE”];
• w ramach działania „Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom” wspierane będą np. zrównoważone systemy gospodarowania wodami opadowymi, opracowanie MPA, mała retencja, renaturyzacja cieków oraz budowa, przebudowa lub remont urządzeń wodnych i infrastruktury towarzyszącej, służących zmniejszeniu skutków powodzi lub suszy, oraz edukacja w zakresie kwestii klimatycznych, adaptacji do zmian klimatu oraz ochrony zasobów wodnych;
• budowa i modernizacja infrastruktury niezbędnej do ujęcia, uzdatniania, magazynowania i dystrybucji wody będzie finansowana w ramach oddzielnego działania („Woda do spożycia”), ale jedynie w gminach 15 000 mieszkańców.

Jeszcze kilka bardziej szczegółowych uwag z zakresu budownictwa hydrotechnicznego:

• w ramach FEnIKS nie będą wspierane zbiorniki wielofunkcyjne, prace utrzymaniowe ani regulacyjne rzek;
• brak możliwości realizacji projektów powodujących zastosowanie art. 4 ust. 7 RDW, czyli w skrócie takich, które mogą powodować nieosiągnięcie celów środowiskowych dla jednolitych części wód;
• budowle typu ostrogi, kierownice czy opaski brzegowe mogą być wsparte jedynie jako elementy kompleksowego projektu (jeśli stanowią komponent uzupełniający i są konieczne dla realizacji celu głównego projektu).

Harmonogram konkursów

W przypadku konkursów również skupię się na działaniach związanych z gospodarowaniem wodami i adaptacją do zmian klimatu w ramach Priorytetów 1 i 2. Na początek lista konkursów z planowanymi terminami naboru i budżetem:

Priorytet 1. Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności

Działanie FENX.01.02 Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu

• Zrównoważone systemy gospodarowania wodami opadowymi […] – lipiec – październik 2023 (500 mln zł).

Działanie FENX.01.03 Gospodarka wodno‐ściekowa

• Kompleksowe projekty z zakresu gospodarki wodno‐ściekowej w aglomeracjach ujętych w KPOŚK: lipiec – wrzesień 2023 (800 mln zł).

Działanie FENX.01.04 Gospodarka odpadami oraz gospodarka o obiegu zamkniętym

• Łącznie 3 konkursy na PSZOK-i, instalacje do przetwarzania odpadów i edukację.

Działanie FENX.01.05 Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury

• Ochrona in‐situ lub ex‐situ zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych – październik – grudzień 2023 (100 mln zł);
• Rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania obszarami chronionymi – październik – grudzień 2023 (200 mln zł);
• Rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania obszarami chronionymi – styczeń – marzec 2024 (30 mln zł);
• Zielona i niebieska infrastruktura wraz ze stosownym zapleczem – styczeń – marzec 2024 (95 mln zł);
• „Odbetonowanie” terenów miejskich – listopad 2023 – styczeń 2024 (40 mln zł);
• Edukacja w zakresie ochrony przyrody – styczeń – marzec 2024 (60 mln zł).

Priorytet 2. Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z EFRR

Działanie FENX.02.03 Infrastruktura energetyczna

• Łącznie 4 konkursy na sieci gazowe i elektroenergetyczne.

Działanie FENX.02.04 Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom

• Wsparcie zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi […] – październik – grudzień 2023 (500 mln zł);
• Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu – czerwiec – sierpień 2023 (20 mln zł);
• Edukacja w zakresie kwestii klimatycznych […] – listopad 2023 – styczeń 2024 (40 mln zł).

Działanie FENX.02.05 Woda do spożycia

• Samodzielne projekty dotyczące systemów zaopatrzenia w wodę do spożycia – październik – grudzień 2023 (300 mln zł).

Spostrzeżenia i wnioski

Tyle obecnie wiadomo odnośnie konkursów w ramach Priorytetów 1 i 2 – poniżej kilka wniosków:

• na pierwszy ogień idą plany adaptacji – nabór ma się rozpocząć już w czerwcu, a dopiero co zostały opublikowane kryteria szczegółowe – możemy wśród potencjalnych beneficjentów spodziewać się w najbliższych miesiącach różnych działań (np. powoływania JRP, uchwał o przystąpieniu do opracowania MPA, kampanii informacyjnych, szkoleń itp.), które będą miały na celu podbicie punktacji;
• niewiele później, bo w lipcu 2023, mają ruszyć 2 konkursy: na zarządzanie wodami opadowymi (w ramach Priorytetu 1, czyli dla miast > 100 tys., które uczestniczyły w projekcie MPA44 + Warszawa) i gospodarkę wodno-ściekową, a w październiku 2023 kolejne 2: na dostarczanie wody do spożycia oraz drugi konkurs na zarządzanie wodami opadowymi (w ramach Priorytetu 2, czyli – upraszczając – dla pozostałych miast) – może to oznaczać konieczność równoległego przygotowywania kilku wniosków przez niektóre spółki wodno-kanalizacyjne;
• równie istotne, co jest w harmonogramie, jest to, czego tam nie zawarto – najwidoczniej w tym roku nie możemy spodziewać się konkursów związanych z rozwojem OZE (brak jakichkolwiek konkursów na biogaz / wiatr / słońce) i efektywnością energetyczną;
• z kolei w ramach działania Adaptacja do zmian klimatu […] zabraknie póki co konkursów między innymi na małą retencję, renaturyzację cieków oraz inwestycje hydrotechniczne (przeciwpowodziowe i suszowe);
• zaplanowanych jest kilka konkursów związanych z edukacją – tutaj również jestem ciekaw, na ile wnioskodawcy będą gotowi na złożenie wniosków, a także w jaki sposób zapewniony będzie odpowiedni poziom merytoryczny tych projektów.

Kryteria oceny wniosków

Opublikowano także listę kryteriów horyzontalnych (czyli dotyczących wszystkich konkursów) oraz kryteriów specyficznych dla części konkursów – dostępne tutaj. W obydwu przypadkach kryteria te dzielą się na obligatoryjne (niespełnienie ich wymogów powoduje automatyczne odrzucenie wniosku) i rankingujące (czyli punktowane – im więcej punktów, tym większa szansa na otrzymanie dofinansowania). Z uwagi na obszerność tych kryteriów, zwracam uwagę tylko na kilka z obligatoryjnych kryteriów horyzontalnych:

1. kryterium nr 4 – Projekt nie został zakończony przed złożeniem dokumentacji aplikacyjnej

Projekt nie może być w pełni zakończony w dniu złożenia wniosku – czyli np. nie ma możliwości uzyskania dofinansowania na opracowany i opublikowany Miejski Plan Adaptacji. Jednakże ocena ta dotyczy projektu jako całości, dlatego można rozumieć, że ukończenie pewnej części zakresu (kontraktów / zadań) nie będzie powodowało odrzucenia wniosku.

1. kryterium nr 15 – Zgodność projektu z wymaganiami prawa dotyczącego ochrony środowiska

To niby oczywiste, ale warte podkreślenia – wymagana jest zgodność m.in. z Ustawą OOŚ, Ustawą Prawo ochrony środowiska, Ustawą o ochronie przyrody, Ustawą Prawo wodne i stojącymi za nimi dyrektywami (w tym Ramową Dyrektywą Wodną).

1. kryterium nr 16 – Zasada zrównoważonego rozwoju, w tym zasada „nie czyń poważnej szkody”.

Sprawdzana będzie zgodność projektu z celami zrównoważonego rozwoju ONZ (SDGs), Porozumienia Paryskiego oraz zasadą „nie czyń poważnych szkód” (Do no significant harm, DNSH). O każdej z tych rzeczy można by sporo napisać, tutaj postaram się w pigułce – należy:

• odnieść się do SDGs adekwatnych dla rodzaju projektu;
• wskazać, w jaki sposób projekt wspiera działania zgodne ze standardami i priorytetami klimatycznymi Unii;
• odnieść się do ekspertyzy „Analiza spełniania zasady nie czyń poważnej szkody (DNSH)”, w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) nr 2020/852 dla projektu dokumentu pn. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027”, która została wykonana na zlecenie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej – zawiera ona ustalenia dla poszczególnych typów projektów;
• wykazać zgodność z ww. zasadami dla projektu jako całości.

1. kryterium nr 17 – Odporność infrastruktury na zmiany klimatu

To kryterium dotyczy jedynie infrastruktury o planowanej trwałości co najmniej 5 lat. Wg wykazu kryteriów sprowadza się do zapewnienia, że infrastruktura będzie odporna na zmiany klimatu i przeprowadzenia tzw. zgodnie z “Zawiadomieniem Komisji Wytyczne techniczne dotyczące weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat w latach 2021– 2027 (2021/C 373/01)”.

Jeśli jednak wczytać się w ww. Wytyczne, to sprawa nie jest tak prosta, bo analizy powinny zostać przeprowadzone w ramach 2 filarów:

• neutralność klimatyczna – łagodzenie zmiany klimatu;
• odporność na zmianę klimatu – przystosowanie się / adaptacja do zmiany klimatu.

To make long story short – trzeba przeanalizować wpływ projektu na klimat (czytaj: policzyć ślad węglowy i ująć go monetarnie) oraz wpływ klimatu na infrastrukturę (analizy wrażliwości, narażenia, podatności, a czasem także ocena ryzyka). Polskie tłumaczenie terminu “climate proofing” na “weryfikacja pod względem wpływu na klimat” jest zatem mocno niefortunne i mylące, co przeniosło się nawet na nazwę i opis kryterium – nie ma tam słowa np. o emisjach i śladzie węglowym.

Analizy w ramach obydwu filarów dzielą się na etap preselekcji i etap szczegółowych analiz (ten drugi wymagany tylko wtedy, kiedy preselekcja wykaże taką konieczność). Co niezwykle ważne, analizy te należy prowadzić od początku cyklu życia infrastruktury, a więc już na etapie koncepcyjnym (a nie dopiero na etapie składania wniosku!).

Więcej o climate proofingu w moim poprzednim wpisie na bloga.

Podsumowanie

Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 niebawem ruszą z kopyta. Do pierwszych konkursów nie zostało wiele czasu, dlatego wszyscy potencjalni beneficjenci powinni już rozpocząć prace nad zakresami swoich projektów, koniecznie patrząc na nie przez pryzmat kryteriów, w szczególności tych obligatoryjnych, których niespełnienie powoduje odrzucenie wniosku o dofinansowanie – w tym należy pamiętać o nowościach w stosunku do POIiŚ-a, jak np. zasada DNSH czy climate proofing.

Jak możemy pomóc pozyskać fundusze z FEnIKS?

W Sweco Polska jesteśmy gotowi wspierać potencjalnych beneficjentów zarówno w kompleksowym przygotowaniu wniosków aplikacyjnych czy doradztwie, a także w realizacji konkretnych wymogów, np. związanych z climate proofingiem. Zapraszamy do kontaktu!